– Sự trao tặng danh hiệu Giáo sư danh dự cho Bộ trưởng Y tế Nguyễn Thị Kim Tiến từ ĐH Oxford vào ngày 17/10 đã gây ngạc nhiên cho nhiều người trong cộng đồng Việt Nam. Cách xét duyệt thông qua các danh hiệu của các trường đại học, đặc biệt là những trường đại học danh tiếng, là điều làm nhiều người thắc mắc.
Bài viết của giáo sư Nguyễn Văn Tuấn có tiêu đề “Hệ thống học vị và học danh khoa học ở một số nước phương Tây”, đăng trên trang “Ykhoa.net” đã đưa ra một cái nhìn sâu sắc về vấn đề học danh và học vị ở một số nước phương Tây.
Theo giáo sư Tuấn, hầu hết các trường đại học ở phương Tây đều có kế hoạch để nổi danh và tạo uy tín ra thế giới bên ngoài. Để đạt được mục tiêu này, các trường đại học thường sử dụng chính sách trao học vị và học danh danh dự cho những cá nhân quan trọng trong cộng đồng. Các học vị và học danh danh dự thường là những văn bằng và chức vụ cao nhất trong hệ thống đại học: Tiến sĩ danh danh dự (Honorary Doctor) hoặc Giáo sư danh danh dự (Honorary Professor). Người được trao tặng không nhất thiết phải là cựu sinh viên hoặc cựu nhân viên của trường, không cần có bằng cấp học vấn, mà có thể là một nhà chính trị, nhà hoạt động xã hội, nghệ sĩ, nhà báo hay một nhân vật công chức nổi tiếng. Ví dụ, cựu Thủ tướng Australia Paul J. Keating, người có bằng tốt nghiệp trung học, được trường ĐH New South Wales trao học danh “Giáo sư danh danh dự” để ghi nhận đóng góp của ông trong việc giới thiệu tên tuổi của Australia ra thị trường Châu Á.
Do đó, các học vị và học danh danh dự có tính chất ngoại giao, tập trung vào tình nghĩa hơn là việc chứng chỉ học vấn. Vì vậy, trong thực tế, phần lớn người phương Tây được trao học vị và học danh danh dự không sử dụng nó như một thành tích học vấn hay chỉ số trí tuệ.
Trong bài viết “Chức danh giáo sư và hệ thống học vấn”, giáo sư Nguyễn Văn Tuấn cũng cho biết trong tình huống tương tác giữa đại học, chính phủ và ngành công nghiệp, cần có quy chế về chức danh cho những người không làm việc trong các đại học. Tại phương Tây, những chuyên gia không thuộc biên chế của đại học nhưng có đóng góp trong giảng dạy và nghiên cứu cũng có thể được trao chức danh Giáo sư, mặc dù tiêu chuẩn khác biệt so với các giáo sư của đại học.
Trong đó, Giáo sư thỉnh giảng (Visiting Professor) là một chức danh phổ biến trong các trường đại học và viện nghiên cứu phương Tây. Chức danh này được trao cho các nhà khoa học từ các trường đại học khác để giảng dạy hoặc nghiên cứu tại trường trong thời gian ngắn (từ 3 tháng đến 1 năm). Đây cũng là cách mà các trường đại học thường sử dụng để tận dụng tri thức từ những chuyên gia có uy tín. Thông thường, trường đại học sẽ trả lương tượng trưng cho giáo sư thỉnh giảng, nhưng đồng thời sẽ bao gồm các chi phí ăn ở và đi lại trong thời gian lưu lại tại trường.
Tất cả các chức danh giáo sư theo hợp đồng, giáo sư danh danh dự, cựu giáo sư và giáo sư thỉnh giảng đều nhằm mục đích tăng cường mối quan hệ và tương tác giữa đại học và các viện nghiên cứu hoặc ngành công nghiệp. Tại các trường đại học phương Tây, người nhận các chức danh nói trên sẽ được ghi rõ trong công trình nghiên cứu, đồng thời chỉ được sử dụng chức danh giáo sư trong những trường hợp phù hợp và cụ thể. Ví dụ, người có chức danh giáo sư theo hợp đồng được gọi là “Adjunct Professor” (cùng với tên của trường đại học), chứ không được gọi là “Giáo sư”.
Danh hiệu có hiệu lực ngắn hạn
PGS, TS Đức Vượng, Viện trưởng Viện Khoa học nghiên cứu nhân tài – nhân lực (ISSTH) trong một nghiên cứu của mình cho rằng muốn nghiên cứu về hệ thống học danh và học vị, cần phải tới Mỹ. Tại Mỹ, danh hiệu “giáo sư” được chia thành “trợ lý giáo sư”, “phó giáo sư” và “giáo sư đầy đủ”.
Đối với chức danh giáo sư, sau khi xem xét hồ sơ và các thành tựu học thuật trong môi trường đại học và viện nghiên cứu (bao gồm nghiên cứu sinh), cùng với đánh giá về nhân cách, phó giáo sư có thể nhận danh hiệu giáo sư (gọi là “giáo sư đầy đủ”). Trong hầu hết các trường cao đẳng và đại học truyền thống tại Mỹ, danh hiệu “giáo sư đầy đủ” được trao cho các giảng viên chính thức có đóng góp xuất sắc trong giảng dạy và nghiên cứu.
Bên cạnh giáo sư chính thức, Mỹ còn có một số danh hiệu đặc biệt như giáo sư danh danh dự, giáo sư ưu tú (trong giảng dạy và nghiên cứu), giáo sư thỉnh giảng và giáo sư chuyên nghiên cứu.
Giáo sư danh danh dự là những người đã nghỉ hưu nhưng có đóng góp trong giảng dạy và nghiên cứu, hoặc giáo sư emeritus (danh danh dự, đối với phụ nữ đã nghỉ hưu). Danh hiệu này cũng được trao cho giáo sư đã nghỉ hưu nhưng vẫn tiếp tục giảng dạy. Những người này có thể nhận được một khoản tiền lớn như trợ cấp nghiên cứu. Một số đơn vị đào tạo có thể áp dụng danh hiệu này cho các trợ lý giáo sư. Giáo sư danh danh dự cũng có thể trao cho những người đã có đóng góp đáng kể cho các trường học và cộng đồng, bất kể có bằng tiến sĩ hay không.
Giáo sư thỉnh giảng là giáo sư đến từ một trường đại học khác để giảng dạy trong một thời gian ngắn. Danh hiệu này cũng dùng để gọi người là giáo sư ở nơi khác hoặc học giả một diễn đàn mà không phải là thành viên của một đơn vị giảng dạy. Danh hiệu này chỉ có hiệu lực trong một khoảng thời gian từ 1 đến 3 năm. Một giáo sư trong trường hợp này có thể được gọi là giáo sư thỉnh giảng danh danh dự.
- Chi Mai tổng hợp
Ở Việt Nam, các trường đại học cũng đã trao nhiều danh hiệu giáo sư danh danh dự:
GS Thạch Nguyễn là một trong những nhân vật xuất sắc trong lĩnh vực Tim mạch học tại Mỹ, là thành viên gốc Việt duy nhất và đầu tiên trong Ban chấp hành Hội Tim mạch học Hoa Kỳ của Tiểu ban Quốc tế. Tháng 1/11, ông đã được trao danh hiệu Giáo sư Danh danh dự từ trường ĐH Y khoa Hà Nội.
Tháng 12/2012, trường ĐH Nông Lâm (ĐH Huế) đã tổ chức Lễ trao danh hiệu Giáo sư Danh danh dự cho GS.TS. Martin Verstegen, đến từ ĐH Wageningen (Hà Lan), vì đã có đóng góp quan trọng cho sự phát triển của trường.
Ngày 5/9/2013, trường Đại học Ngoại ngữ – ĐHQGHN đã trao danh hiệu Giáo sư thỉnh giảng cho ông Utsuda Shoei – Chủ tịch Tập đoàn Mitsui Bussan. Ông Utsuda Shoei hiện cũng là Chủ tịch Hiệp hội Việt Nam-Nhật Bản và Trưởng ban hỗ trợ tổ chức năm hữu nghị Việt Nam-Nhật Bản.
Ngày 12/9/13, trường ĐH Y dược – ĐH Huế đã trao danh hiệu Giáo sư Danh danh dự của trường cho GS. Goto Hidemi và danh hiệu Giáo sư thỉnh giảng của trường cho GS. Yoshiki Hirooka và TS. Kazuhiko Hayashi. Tất cả đều là các giảng viên của ĐH Nagoya – Nhật Bản.
Ngày 14/10/13, trường ĐH Khoa học Tự nhiên phối hợp với ĐH Quốc gia TP. HCM đã tổ chức Lễ trao danh hiệu Giáo sư danh danh dự cho GS. Wolfgang Schumann – Khoa Di truyền học trường ĐH Bayreuth, Đức.