Khi nói đến việc miệt thị người khác, cụm từ “đồ mất dạy” thực sự mang ý nghĩa nặng nề hơn chúng ta nghĩ. Mặc dù cụm từ này không có tính tục tĩu như nhiều lời lăng mạ khác, nhưng “lợi hại” của nó nằm ở việc nó chỉ ra một sự thiếu hiểu biết do một hệ thống giáo dục kém cỏi, đồng thời đó cũng là một cú đánh vào mặt của cha mẹ của người đó. Điều đáng chú ý là việc miệt mài chửi rủa chỉ gây tổn thương cho người bị chửi, trong khi các từ tục tĩu thường chỉ vì chửi đối phương nhưng thực sự tổn thương chính là bản thân mình.
Có một cách hay được sử dụng để đánh giá và nhận xét một người, đó là dựa trên hình bóng mà họ phản ánh trên những người xung quanh hoặc cách họ đối xử với những người xung quanh. Ví dụ, khi tôi đi ra đường và thấy một đứa trẻ hư, đánh giá của tôi sẽ tập trung vào bố mẹ nó hơn là chính đứa trẻ. Tương tự, việc người khác đánh giá mình cũng phụ thuộc vào cách mình đối xử với họ. Tôi đã thấy nhiều trẻ em “khó tính” tranh thủ những nơi đông người để ép bố mẹ mua đồ chơi, đồ ăn hoặc thậm chí đạt được một “thỏa thuận” nào đó. Tất cả chỉ là do sự áy náy, sợ bị người khác phê phán khi làm những điều không phù hợp trong đám đông.
Thực tế là đó là một tư duy sai lầm và hạn hẹp trong việc giáo dục con cái. Đúng việc dạy con là phải phân biệt rõ giữa đúng và sai, tốt và xấu. Hành vi sai trái trong nơi công cộng không thể trở thành đúng khi được thực hiện tại nhà. Ý thức về đúng và sai của trẻ em (và cha mẹ) phải nhất quán và dựa trên quan điểm cá nhân, thay vì chỉ phụ thuộc vào số lượng người hiện diện. Tôi đã chứng kiến những trẻ em ép bố mẹ mua điện thoại hoặc các vật dụng cá nhân của người lạ trong nơi công cộng và bố mẹ của chúng bất lực trong việc kiểm soát con cái. Điều này chứng tỏ việc ép yêu cầu này đã trở thành một thói quen được bố mẹ chấp thuận tại nhà và con cái chỉ đơn giản là làm theo thói quen đó. Có bố mẹ sẽ xấu hổ và xin lỗi người bị làm phiền rồi rời khỏi nơi đó, nhưng cũng có bố mẹ “mặt dày” yêu cầu người bị làm phiền nhường bộ yêu cầu của con trẻ. Người có thể đồng ý hoặc không. Có những chiếc điện thoại đắt tiền bị vỡ. Lỗi thuộc về ai? Của đứa trẻ? Của cha mẹ? Hay thuộc về những người không chấp nhận tiếp tay cho một quá trình giáo dục sai lầm?
Rõ ràng, chúng ta người Việt Nam quan tâm rất nhiều đến việc giáo dục con cái vì như tôi đã nói ở trên, con cái là thước đo, là sự phản ánh hình bóng của chúng ta trong mắt người khác. Nhưng cũng chính tư tưởng đó lại khiến chúng ta vô tình giáo dục con cái theo cách sai lầm và nghiêng ngoặc. Chúng ta dạy chúng trưng bày bộ mặt đạo đức khi ở nơi công cộng và định đoạt đúng sai dựa trên lòng người thay vì giáo dục chúng trở thành những người có phẩm chất tốt mà không cần vì ai hay bất kỳ lí do gì. Sự tốt đẹp đó phải thể hiện một cách nhất quán trong mọi tình huống, với mọi người mà không phân biệt giai cấp hay tầng lớp.
Như vậy, những người không phản ứng quá mức khi bị người khác chửi là “đồ mất dạy” hay bị nói lời tục tĩu khác có thể là do họ không được dạy đúng hay sao?