TRAO ĐỔI NHỮNG HIỂU BIẾT VỀ NĂM NHUẬN.
Trong bài “Tháng, năm”( Toán 3). Khi giới thiệu số ngày trong từng tháng, học sinh được lưu ý tháng 2 năm 2005 có 28 ngày, nhưng có năm tháng 2 có 29 ngày. Chẳng hạn năm 2004. Vì vậy tháng 2 có 28 hoặc 29 ngày.
Trong bài luyện tập: “Giây, Thế kỉ”(Toán 4). Học sinh được giới thiệu: “Năm nhuận là năm tháng 2 có 29 ngày. Năm không nhuận là năm tháng 2 có 28 ngày.”
Trong bài “bảng đơn vị đo thời gian” (Toán 5). Sau khi được giải thích: “Năm không nhuận có 365 ngày, năm nhuận có 366 ngày, cứ 4 năm liền thì có một năm nhuận hay sau 3 năm không nhuận thì có một năm nhuận”.
Như vậy, khi dạy về thời gian từ lớp 3 đến lớp 5 theo chương trình dạy học sách giáo khoa hiện hành, học sinh đã từng bước được giới thiệu là có năm nhuận và năm không nhuận, năm nhuận là năm mà tháng 2 có 29 ngày.
Vấn đề đặt ra là: Tại sao lại có năm nhuận ? Tháng nhuận ? Ngày nhuận ? Tại sao cứ 4 năm liền thì có 1 năm nhuận ? Năm nhuận Âm lịch có liên quan như thế nào với năm nhuận Dương Lịch ?
Chúng ta ai cũng đã biết : Trái Đất tự quay quanh mình nó (chuyển động quanh trục) từ Tây sang Đông. Đồng thời Trái Đất quay xung quanh Mặt trời theo một quỹ đạo nhất định.
Một năm là thời gian cần thiết để Trái Đất thực hiện 1vòng quay trọn vẹn quanh Mặt Trời. Trong suốt quá trình này, Trái Đất không ngừng quay trên trục của nó. Mỗi vòng quay đó tương ứng với 1 ngày.
Vòng quay trọn vẹn của Trái Đất trên quỹ đạo của nó xung quanh Mặt Trời có thời gian chính xác là 365 ngày 5 giờ 48 phút 46 giây tức là khoảng 365 ngày và 0,25 ngày. Như vậy cứ theo chu kì 4 năm lại dư 1 ngày. Một ngày dư được gọi là ngày nhuận và được thêm vào tháng 2 và năm nhuận có 29 ngày. Năm có 366 ngày (do được thêm một ngày) là năm nhuận.
Các nhà làm lịch tính bắt đầu từ năm thứ nhất (sau Công Nguyên) cho nên các năm 4,8,12,…,2000,…,2012,2016 là các năm nhuận (các số thứ tự của năm chia hết cho 4). Vì vậy biết một năm nào đó có phải là năm nhuận hay không ta chỉ cần lấy số chỉ năm chia cho 4. Năm 2018 không phải là năm nhuận vì 2018 không chia hết cho 4. Năm 2016 là năm nhuận vì 2016 chia hết cho 4.
Âm lịch người ta tính theo sự vận động của Mặt Trăng đối với Trái Đất. Mặt Trăng xoay quanh trái đất 1 vòng mất 29 ngày 12 giờ 44 phút, thường được gọi là một tháng âm lịch. Mỗi năm âm lịch có 354 ngày. Ngắn hơn năm Dương lịch 11 ngày do đó cứ 3 năm dương lịch lại ngắn hơn 33 ngày. Để Âm lịch vừa chỉ được tuần trăng vừa không sai lệch với thời tiết 4 mùa, nên cứ 3 năm âm lịch người ta phải cho thêm 1 tháng. Tháng này gọi là tháng nhuận. Vì thế năm âm lịch và năm dương lịch không lệch nhau nhiều.
Tuy nhiên. như vậy vẫn chưa đủ, năm Âm lịch vẫn chậm hơn năm Dương lịch. Những nhà làm lịch khắc phục tình trạng trên bằng cách cứ 19 năm Âm lịch lại có một lần cách 2 năm thêm 1 tháng nhuận. Trong 19 năm Dương lịch có 228 tháng Dương lịch, tương ứng với 235 tháng Âm lịch, thừa 7 tháng so với Dương lịch, gọi là 7 tháng nhuận. Bảy tháng đó được quy ước vào các năm thứ 3, 6, 9 hoặc 8. 11, 14, 17, 19 của chu kì 19 năm.
Chính vì thế, muốn tính năm nhuận Âm lịch, chỉ việc lấy năm Dương lịch tương ứng chia cho 19 nếu số dư là một trong các số 0, 3, 6, 9 hoặc 11, 14, 17 thì năm Âm lịch đó có tháng nhuận.
Năm Bính Tuất là năm nhuận, tháng nhuận rơi vào tháng bảy. Năm dương lịch tương ứng là 2006 (2006 : 19 = 105 dư 11). Năm Kỉ Sửu là năm nhuận, tháng nhuận rơi vào tháng năm. Năm dương lịch tương ứng là 2009 (2009 : 19 = 105 dư 14).
Tóm lại: Năm nhuận là năm có ngày nhuận trong dương lịch hoặc có tháng nhuận trong Âm lịch. Đối với Dương lịch cứ theo chu kì 4 năm liền thì có 1 năm nhuận (số chỉ năm chia hết cho 4). Năm nhuận có 366 ngày, năm không nhuận có 365 ngày. Ngày nhuận là ngày 29 tháng 2. Đối với Âm lịch theo chu kì 3 năm hoặc 2 năm lại có một tháng nhuận, tháng nhuận được cộng thêm vào cho năm đầu trong chu kì đó.
Cần chú ý rằng năm nhuận, tháng nhuận, ngày nhuận chỉ là một thủ pháp của các nhà làm lịch nhằm cho Âm lịch và Dương lịch không sai lệch nhau nhiều, không có hàm ý gì về thời tiết khí hậu.
(ST từ tạp chí TTT1- số 81)