Độc tố cực mạnh
Bệnh nhân bị ngộ độc so biển điều trị ở Bệnh viện Việt Nam – Thụy Điển Uông Bí (tỉnh Quảng Ninh).
Tại Bệnh viện Việt Nam – Thụy Điển Uông Bí (tỉnh Quảng Ninh), bệnh nhân Đỗ Văn B. (ở thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh) nhập viện trong tình trạng nôn mửa, mất ý thức sau khi ăn con so biển. Anh B. cho biết, vì nhà ở gần biển, khi thấy người dân bày bán con so, anh liền mua về để chế biến ăn. Khoảng 2-3 tiếng sau khi ăn, anh bắt đầu cảm thấy tê đầu lưỡi, mệt mỏi toàn thân, nôn mửa và mất ý thức, do đó được người nhà đưa đi cấp cứu.
Hiện có bốn loài sinh vật thuộc họ sam được ghi nhận trên thế giới. Trong số đó, loài phổ biến nhất tại biển Việt Nam là loài Tachypleus tridentatus (còn được gọi là con sam hay sam đuôi tam giác…) từ Quảng Ninh đến Ninh Thuận và loài Carcinoscorpius rotundicauda cực độc (còn được gọi là con so hay sam lông, sam đuôi tròn, và một số nơi gọi là sam nhỏ…) thường sống ven biển trên toàn quốc.
Ngay khi bệnh nhân B. nhập viện vào ngày 7/3, các bác sĩ đã nhanh chóng rửa dạ dày, sử dụng than hoạt tính kết hợp truyền dịch, và dùng thuốc tăng cường chuyển hóa chất độc. Sau hai ngày điều trị, tình trạng sức khỏe của bệnh nhân B. đã ổn định.
Theo bác sĩ Vũ Công Quân, BV Việt Nam – Thụy Điển Uông Bí đã ghi nhận nhiều trường hợp ngộ độc do ăn con so biển. Có nhiều trường hợp bị rơi vào trạng thái hôn mê sâu, phải được thở máy và lọc máu liên tục, và thậm chí đã có trường hợp tử vong. Đặc biệt, bệnh nhân B. đã kịp thời hồi phục do chỉ ăn một lượng nhỏ và đã nôn một phần ra ngoài, đồng thời được cấp cứu kịp thời.
Không may như anh B., gia đình anh Dương Minh T. (xã Thanh An, H.Dầu Tiếng, tỉnh Bình Dương) đã mất con gái tám tuổi sau khi ăn con so biển. Trước đó, gia đình anh đã đi du lịch Vũng Tàu. Trên đường về nhà, khi thấy người khác bán con so, anh tưởng là con sam nên anh mua 5 con.
Vào tối ngày 9/3, vợ chồng anh và hai con (Dương Minh Tr. 14 tuổi và bé gái Dương Ngọc Tr. tám tuổi), hai người cháu và một người hàng xóm cùng ăn 5 con so nướng. Một lúc sau khi ăn, tất cả bảy người đều bị đau bụng dữ dội, nên họ đã được đưa đến BV Đa khoa Cao su Dầu Tiếng để cấp cứu. Tuy nhiên, cháu Dương Ngọc Tr. đã tử vong, trong khi những người còn lại đã được chuyển đến BV Đa khoa tỉnh Bình Dương để điều trị.
Theo bác sĩ Nguyễn Minh Tiến, Phó giám đốc BV Nhi Đồng thành phố (TP.HCM), phân tích, con so biển chứa chất độc tetrodotoxin tương tự như cá nóc, bạch tuộc vòng xanh và cóc. Chất độc này rất mạnh, tác động vào hệ thần kinh gây tê liệt các chi, làm tắc nghẽn đàm nhớt không thể khạc ra được và làm tê liệt cơ hô hấp, dẫn đến thiếu ôxy và gây sự sữa bọt ở miệng và dẫn đến ngừng thở và chết.
Hiện nay, y học chưa có thuốc điều trị đặc hiệu cho chất độc tetrodotoxin. Thông thường, bệnh nhân được hỗ trợ thở máy, sử dụng thuốc tăng sức mạnh cơ, sử dụng than hoạt tính và lọc máu để loại bỏ chất độc.
Mức độ ngộ độc so biển của người ăn tùy thuộc vào lượng chất độc đã được ăn từ thịt con so hoặc tỷ lệ cơ thể so với chất độc nhận vào.
Ở những trường hợp nhẹ, người bị ngộ độc thường chỉ có tê đầu lưỡi, nôn mửa, mệt mỏi và sau vài ngày điều trị có thể xuất viện. Nhưng ở những trường hợp nặng sẽ nhanh chóng rơi vào trạng thái hôn mê; trong trường hợp này, bệnh nhân cần điều trị và sử dụng máy thở trong hai tuần.
Cách phân biệt con so biển và con sam biển?
Bác sĩ Bạch Văn Cam, Cố vấn khối Hồi sức cấp cứu, BV Nhi Đồng 1 (TP.HCM), cho biết, thực tế ở Việt Nam, các trường hợp ngộ độc thường là do ăn con so chứ không phải con sam. Hiện chưa có báo cáo về ca ngộ độc do con sam trên thế giới. Người dân bị ngộ độc con so do bên ngoài giống con sam và con so nhau, thậm chí một số nơi gọi con so là con sam nhỏ (do con so có kích thước nhỏ hơn con sam).
Cách phân biệt dễ nhất giữa con so và con sam là quan sát hình dạng đuôi. “Để dễ nhớ nhất khi phân biệt đuôi con so và con sam, các bác sĩ thường so sánh rằng, sam có dạng tam giác, còn so có dạng tròn”, bác sĩ Bạch Văn Cam chia sẻ. Con sam có nhiều kẻ dọc tròn trên thân từ đầu đến đuôi, trong khi con so cách đuôi từ 3-4cm có khoanh tròn trên cơ thể. Ngoài ra, con so có kích thước nhỏ, thường không quá 1kg. Bác sĩ Nguyễn Minh Tiến cũng cho biết thêm, con sam thường đi theo cặp, con đực có kích thước nhỏ hơn và bám trên lưng của con cái, từ đó dân gian có câu “dính như sam”; trong khi con so thường đi một mình hoặc đi theo đôi.
Theo bác sĩ Nguyễn Minh Tiến, chất độc tetrodotoxin trong con so tập trung ở gan, các nội tạng, da và tuyến sinh dục. Nồng độ chất độc này trong con cái cao hơn so với con đực (vì buồng trứng có chứa nhiều chất độc). Chất độc tetrodotoxin tan trong nước, không bị phá hủy bởi nhiệt độ khi nấu chín hay phơi khô, sấy khô và nhanh chóng hấp thu qua tiêu hóa chỉ trong khoảng thời gian từ 5-15 phút. Vì vậy, người dân nên tránh ăn con so, ngay cả khi biết cách chế biến giống như cá nóc cũng không nên ăn.
Ứng phó khi có người bị ngộ độc so biển
Khi gặp nạn nhân bị ngộ độc so biển, người xung quanh nên nghiêng nạn nhân về một bên để đàm nhớt chảy ra. Sau đó, nạn nhân cần được đưa đến bệnh viện cấp cứu. Chất độc tetrodotoxin rất mạnh, nên không thể áp dụng các biện pháp dân gian như móc họng để nôn, cạo gió hoặc áp dụng các biện pháp giải độc như thức ăn…
Khả năng cứu sống của nạn nhân phụ thuộc vào thời gian nhập viện và điều trị kịp thời. Nếu nhập viện muộn, ngay cả khi cứu sống được, nạn nhân cũng có thể rơi vào tình trạng hôn mê vĩnh viễn do thiếu ôxy ảnh hưởng lên não quá lâu.
Bác sĩ Nguyễn Minh Tiến – Phó giám đốc Bệnh viện Nhi đồng thành phố
Lan Chi