Lời dạy của Phật đã giúp chúng ta hiểu rõ hơn về ý nghĩa của số mệnh trong cuộc sống. Số mệnh có thể hiểu là thân phận, vị trí, may rủi, họa phúc, khổ vui, sự cao thượng hoặc hạ đẳng… Mọi điều này đã được định sẵn cho từng người. Tuy nhiên, tin tưởng vào số mệnh là tin vào việc một cái gì đó đã được quyết định từ trước bởi một nguyên nhân siêu nhiên. Con người dựa vào số mệnh mặc dù biết rằng nó không thực sự tồn tại, nhưng vẫn có mong muốn chinh phục nó theo bản năng của mình. Từ xưa đến nay, con người luôn cố gắng tìm kiếm cách để nắm bắt số mệnh cuộc đời như tìm kiếm một bản đồ dẫn đến kho báu ẩn khuất không có thật.
Theo Đức Phật, những gì con người lầm tưởng là số mệnh đều là Nghiệp nhân và Nghiệp quả của mình tạo ra trong hiện tại và quá khứ. Nghiệp là suy nghĩ, lời nói, hành động cố ý, có chủ tâm, có ý muốn, ý định, gọi là tác ý.
Quan điểm của Phật Giáo về số mệnh của con người
Hơn 25 thế kỷ trước, Đức Phật đã nhận thức rằng sự tồn tại của mọi vật trong vũ trụ đều do nguyên lý duyên khởi: “Nếu cái này tồn tại, cái kia cũng tồn tại; nếu cái này không tồn tại, cái kia cũng không tồn tại. Nếu cái này sinh ra, cái kia cũng sinh ra”. Điều này có nghĩa là mọi điều tồn tại trên đời đều có lý do của nó. Định luật bảo toàn năng lượng cũng có nội dung tương tự: “Năng lượng không tự sinh ra hay mất đi, chỉ chuyển từ một dạng sang dạng khác hoặc từ một vật sang vật khác”. Số mệnh của con người cũng không nằm ngoài quy luật đó. Để hiểu rõ hơn về quan điểm của Đức Phật, sự tồn tại của mỗi con người với số mệnh khác nhau chủ yếu là kết quả của quá trình gieo trồng trong quá khứ qua một hoặc nhiều kiếp.
Hãy xem một số ví dụ để minh họa: tại sao trong một trận sóng thần, có người bị cuốn trôi vào biển cả trong khi người khác lại được tấm bức tường sóng nhẹ nhàng đẩy trở lại bờ và sống sót kỳ diệu; trong một tai nạn xe, một số hành khách chỉ bị trầy xước nhẹ trong khi nhiều người khác lại thiệt mạng oan uổng. Trong tình huống gần như chết chóc như vậy, làm sao một con người có thể bơi ngược lên dòng nước xiết hoặc nhảy ra khỏi xe ô tô để tự cứu mình trong khi lại có may mắn sống sót trong nháy mắt. Điều đó cho thấy sự khác biệt trong số mệnh của mỗi con người.
Yếu tố nghiệp trong mối quan hệ khắng khít với phước báo như đã nói ở trên có ảnh hưởng rất lớn đến số phận một con người.
Nghiệp và tác động đến con người như thế nào?
Theo Đức Phật, những gì con người thường gán cho số mệnh đều là kết quả của nghiệp nhân và nghiệp quả do con người tạo ra trong quá khứ và hiện tại. Nghiệp nhân bao gồm suy nghĩ, lời nói, hành động cố ý, có chủ tâm, có ý muốn và ý định, được gọi là tác động. Những suy nghĩ, lời nói và hành động tác động này tạo thành kinh nghiệm, thói quen và xây dựng tính cách và cá tính của mỗi con người, tạo ra cái được xem là số mệnh. Do nghiệp nhân trong quá khứ kết hợp với nghiệp nhân hiện tại, số phận, cuộc sống, giàu sang, nghèo khó, hạnh phúc hay đau khổ… của con người đã được hình thành. Đức Phật đã nói về tầm quan trọng của nghiệp lực như sau:
Tất cả chúng ta mang theo nghiệp của mình như một di sản, một thứ di truyền, một người thân, một nơi dựa. Vì mỗi người mang theo nghiệp riêng, nên có những sự khác biệt trong số mệnh giữa con người. (Kinh Trung A Hàm)
Mặc dù nghiệp nhân tạo nên số mệnh của con người hiện tại, nhưng nó không bất biến và có thể thay đổi thông qua việc hối cải, sửa đổi hành vi, cải thiện đạo đức. Theo Đức Phật, bởi vì con người có khả năng cải thiện và xây dựng bản thân, kẻ xấu có thể trở thành người tốt, kẻ dở có thể trở thành người giỏi, kẻ ngu có thể trở thành người thông minh và kẻ phàm có thể trở thành nhà đạo.
Ngoài sống tu tập, đạo đức, mỗi Phật tử cần phải biết khai thác triệt để sức mạnh trí tuệ, tư duy đang tiềm ẩn trong mỗi con người chúng ta, tạo bước ngoặt từ nhỏ đến lớn để thay đổi hoàn toàn số phận.
Trong các kiếp sống, con người đã tạo ra nghiệp lành và nghiệp ác. Nếu không thể thay đổi nghiệp nhân, sao lại có hiện tượng những người hiền trí và thánh nhân xuất hiện trên đời. Do đó, để thay đổi số mệnh cuộc sống, mỗi Phật tử cần tạo ra nghiệp thiện và nghiệp lành cho mình. Muốn có cuộc sống giàu sang, hạnh phúc, may mắn…, chúng ta phải làm điều thiện, từ bỏ những việc ác và không chối từ những việc lương tâm nhỏ. Đây cũng là quá trình tích lũy phước báu để cuộc sống hiện tại đạt được hạnh phúc an lành như câu nói của người xưa đã nói: “Từ bỏ việc ác, sống đạo đức, tránh tai họa, có phước thọ trường.”
Quan điểm của Phật Giáo về nghiệp và cách thay đổi nghiệp?
Yếu tố nghiệp trong mối quan hệ gắn kết với phước báo như đã đề cập ở trên có ảnh hưởng rất lớn đến số phận của mỗi con người. Tuy nhiên, trong xã hội hiện đại với sự tiến bộ của khoa học, không chỉ tập trung vào việc tạo nghiệp nhân tốt, làm việc tốt để thay đổi số mệnh.
Theo quan điểm của Đức Phật về nghiệp nhân, nghiệp quả trong hiện tại và quá khứ, để thay đổi số mệnh cuộc sống, con người cần phải nỗ lực học tập, nghiên cứu và lao động chăm chỉ. Sử dụng tài năng và đam mê của mình một cách triệt để và thúc đẩy vào thời điểm phù hợp sẽ tạo ra một bước ngoặt lớn giúp ta thay đổi số mệnh. Để làm điều này, mỗi Phật tử cần xây dựng một kế hoạch làm việc rõ ràng với mục tiêu cụ thể cho từng giai đoạn.
Đức Phật luôn dạy con người sống phải biết yêu thương nhau, đó chính là tình người mà nếu không có nó thì xã hội không thể tồn tại và phát triển. Nó là sợi dây gắn kết con người lại với nhau để tạo sức mạnh đoàn kết như một công cụ giúp con người có thể nương vào nhau tồn tại, dựa vào nhau mà thành công.
Sau đó, hãy tự “đẩy mạnh tinh thần” bằng cách thưởng cho bản thân một chuyến du lịch hoặc một vật phẩm quý giá mà từ lâu đã ao ước. Hãy thực hiện điều này và bạn sẽ đạt được kết quả bất ngờ. Một ví dụ phổ biến trong cuộc sống mà không phải ai cũng áp dụng thông minh là: một học sinh thông minh, ham học và luôn đạt loại giỏi; nhưng nếu cha mẹ đề ra điều kiện cho một phần thưởng là một chiếc xe đạp hoặc một vật phẩm mà em yêu thích để làm động lực cho em cống hiến học tập hơn nữa, thì học sinh này chắc chắn sẽ cố gắng, nỗ lực học tập ngày đêm, đạt thành tích xuất sắc để giành được phần thưởng đó.
Do đó, ngoài việc sống tu tập và đạo đức, mỗi Phật tử cần khai thác triệt để sức mạnh trí tuệ và tư duy tiềm ẩn trong chúng ta, tạo nên những bước ngoặt từ nhỏ đến lớn để thay đổi hoàn toàn số mệnh. Một điều cần lưu ý là nếu ai đó có số mệnh giàu sang, hạnh phúc, khỏe mạnh nhưng chỉ tập trung vào thưởng thức cuộc sống, sống một cuộc sống bất công… thì tài sản cũng sẽ cạn kiệt.
Do đó, nếu ta được phép sống một cuộc sống tốt hơn người khác, hãy luôn sống đạo đức, làm việc thiện, gieo nhân ác nhuốm nhượng để cuộc sống hiện tại tiếp tục được an lành và tạo phước đức cho kiếp sau.
Không có con đường dẫn đến thành công nào lại không đổ máu và nước mắt. Để xoay chuyển hướng của dòng nước lũ con người ta cũng có thể làm bằng trí tuệ của mình trong một thời gian ngắn, thậm chí là rất ngắn.
Trong cuộc sống, Đức Phật luôn dạy chúng ta sống biết yêu thương nhau, đó là tình người mà nếu thiếu thì xã hội không thể tồn tại và phát triển. Tình người là một dây chuyền gắn kết con người với nhau, tạo thành một sức mạnh đoàn kết như một công cụ để con người có thể tồn tại, thành công dựa trên nhau. Thực tế đã chứng minh không ai có thể thành công một mình. Do đó, chúng ta phải sống hiếu kính với cha mẹ, duy trì tình cảm với anh chị em và chia sẻ, đoàn kết với hàng xóm, bạn bè và đồng nghiệp, để xây dựng một vị trí vững chắc trong quá trình xoay chuyển số mệnh theo ý mình.
Không có con đường dẫn đến thành công nào mà không có nỗ lực và đau khổ. Để xoay chuyển hướng dòng nước lúc lũ, con người cũng có thể làm điều đó bằng trí tuệ trong một khoảng thời gian ngắn, thậm chí là rất ngắn. Tuy nhiên, để xoay chuyển số mệnh cuộc sống, không phải chuyện một sớm một chiều bởi nó liên quan đến nghiệp và phước mà chúng ta đã tích luỹ từ quá khứ. Vì vậy, mỗi Phật tử trên con đường tu tập cần nhớ “nhẫn tốc bất đạt”, từng bước thể hiện thành công để từ từ xoay chuyển và nắm giữ số mệnh cuộc sống trong lòng bàn tay.