Cách đây 3 năm, vào ngày 7.3.2018, trong chuyến hành hương Ad limina, Chúa đã gọi Ðức Tổng Giám mục Phaolô Bùi Văn Ðọc về với Ngài. Sự kiện đó đã thu hút sự chú ý của cả cộng đồng Dân Chúa và xã hội. Ðức Tổng đã để lại niềm tiếc nhớ trong tâm trí mọi người, đặc biệt là trong lòng các vị giám mục, những người có lòng nhiệt thành và đức tin sáng láng như ngài…
Trong Hội đồng Giám mục Việt Nam vào thời điểm đó, Ðức Tổng Phaolô được xem như một người anh. Ðiều này không chỉ về tuổi tác mà còn về kinh nghiệm mục vụ. Nếu nhìn lại tiểu sử của ngài, chúng ta có thể thấy điều này. Năm 1970, Ðức Tổng đã được thụ phong linh mục. Ngài đã dạy tại các tiểu chủng viện khác nhau tại Việt Nam và trong thời gian đó, ngài cũng là Giám đốc Ðại Chủng viện Minh Hòa ở Ðà Lạt. Từ năm 1995, ngài đã là Tổng Ðại diện giáo phận Ðà Lạt. Năm 1999, ngài đã được bổ nhiệm làm Giám mục Chánh tòa, đồng thời quản lý giáo phận Mỹ Tho cho đến năm 2013 khi Tòa Thánh bổ nhiệm ngài làm Tổng Giám mục phó Tổng Giáo phận TPHCM, rồi một năm sau đó, ngài chính thức trở thành Tổng Giám mục. Trong Hội đồng Giám mục Việt Nam, Ðức Tổng Phaolô đã làm Chủ tịch Ủy ban Giáo lý Ðức tin trong 5 nhiệm kỳ (2001 – 2018), trừ giai đoạn từ 2013 đến 2016 khi ngài làm Chủ tịch HĐGMVN. Với những đóng góp và phục vụ trong nhiều vai trò khác nhau, mối quan hệ của ngài với các vị chủ chăn đã chứa đựng nhiều kỷ niệm.
Vài ngày trước lễ giỗ của Ðức Tổng Phaolô, phóng viên báo CGvDT có cơ hội nghe một số chia sẻ của các Giám mục hiện tại về Ðức Tổng. Từ những câu chuyện nhỏ trong cuộc sống hàng ngày, nụ cười thân thiện và dễ mến của ngài thể hiện tinh thần ôn hòa và hiền lành, cho đến những suy tư sâu sắc. Khi nhắc đến Ðức Tổng Phaolô, có lẽ điều khó quên nhất là sự đột ngột của việc ngài ra đi. Ðức cha Giuse Nguyễn Tấn Tước, Giám mục Chánh tòa Phú Cường, kể lại: “Trong chuyến hành hương Ad limina năm 2018, vào một buổi sáng Chúa nhật, ngày 4.3.2018, tôi được đồng hành cùng với các Giám mục Việt Nam và Ðức Hồng y Phêrô Nguyễn Văn Nhơn, Tổng Giám mục Hà Nội, đến viếng thăm và cử hành thánh lễ tại nhà thờ thánh Tôma ở Ostia, cách Rome khoảng 30 km. Hôm đó là một ngày đẹp trời, mọi người vui vẻ tham quan, gặp gỡ và chụp hình… Tôi thấy Ðức Tổng Phaolô cũng đi dạo quanh khuôn viên nhà thờ, nói chuyện và cười vui vẻ với nhiều người quen. Rồi tôi thấy ngài vào nhà thờ để viếng Chúa, và đặc biệt, ngài xưng tội với một Giám mục bạn bè trước khi mặc lễ phục để bắt đầu thánh lễ. Hình ảnh Ðức Tổng Phaolô xưng tội không chỉ để dọn sạch mình trước khi cử hành thánh lễ mà còn để chuẩn bị sẵn sàng trước khi trở về với Chúa. Cuối cùng, việc Marquis đã để lại cho tôi một ấn tượng tuyệt vời. Tôi cảm nhận rằng việc Ðức Tổng Phaolô ra đi vào ngày 6.3.2018 là một cuộc đi đã được hoàn thành một cách thanh thản và bình an. Với sứ mệnh và cuộc đời của mình, Ðức Tổng đã sẵn lòng giao phó và đóng góp cho lòng yêu thương vĩnh cửu của Chúa, để mãi mãi, Chúa là nguồn niềm vui của ngài trong thế giới mãi mãi”. Theo Ðức cha Giuse, Ðức Tổng Phaolô là một mẫu gương tốt đẹp cho tất cả tín hữu. Hành động khiêm nhường của Ðức Tổng khi nhận Bí tích Hòa giải cho thấy sự sẵn lòng và sự sống an bình trong tình yêu của Chúa.
Ðức Giám mục giáo phận Vinh Anphong Nguyễn Hữu Long và Ðức Giám mục Thái Bình Phêrô Nguyễn Văn Ðệ cũng nhớ lại những giây phút cuối cùng gắn bó bên người anh em giám mục. “Khi đến Rome, trong bữa ăn tối đầu tiên tại nhà nghỉ Phát Diệm, tôi ngồi cạnh Đức Tổng và thấy ngài có vẻ mệt, ăn rất ít. Khi hỏi ngài về lí do, ngài nói rằng ngài thật mệt, nhưng không than van hay than trách gì. Ðó là dấu hiệu rằng cuộc sống của ngài sắp kết thúc. Một buổi sáng, xe đã sẵn sàng để đưa các Giám mục làm việc với các Bộ, mặc dù trời rất lạnh nhưng ngài lại không mặc áo ấm. Rồi tôi nhận ra rằng ngài đã quên mặc áo. Ngài luôn tự lo tất cả mọi việc, không đi cùng người khác để được giúp đỡ. Một lần khác, khi xe buýt chuẩn bị khởi hành và đưa chúng tôi đi thăm đền thờ Thánh Phaolô Ngoại thành, tôi không nhìn thấy Đức Tổng lên xe cùng hàng ghế với tôi. Tôi ngạc nhiên và đó mới biết rằng ngài đã đi taxi vì mệt. Tại đền thờ Thánh Phaolô Ngoại thành, Ðức Tổng đã cử hành thánh lễ nhưng không giảng. Cảm giác lo lắng tràn đầy trong mọi người và mọi người đều bàn tán về hai vệt máu bầm từ miệng của ngài. Trên đường trở về nhà, hai linh mục dắt ngài lên taxi và ngài bất ngờ ngất xỉu trên xe. Ngài đã được đưa đến bệnh viên thánh Camillo để cấp cứu, nhưng vào khoảng 22g15 ngày 6.3.2018 (giờ Rome), ngài đã qua đời”. Ðức cha Phêrô Nguyễn Văn Ðệ có cảm nhận rằng cuộc đời và sứ mạng của Ðức Tổng Phaolô phản ánh sự phúc lành của Thiên Chúa. Vị Tổng Giám mục đã sống với lòng tận hiến theo tinh thần Bát Phúc mà Chúa đã dạy.
Biến cố làm chúng ta bất ngờ và đau buồn. Nhưng khi nhìn dưới ánh mắt đức tin, chúng ta có thể thấy mọi sự được sắp đặt theo ý muốn thánh của Thiên Chúa. Nhớ về Ðức Tổng Phaolô, chúng ta không thể quên sự bình an trong tâm hồn của ngài được thể hiện thông qua hành động và cách phục vụ. Ðức cha Anphong Nguyễn Hữu Long tiết lộ rằng có một lần sau khi ngài nhận sứ vụ Giám mục, ngài đã chia sẻ với Ðức Tổng Phaolô – người có kinh nghiệm phong phú – những lo âu và trăn trở của mình. Ðức Tổng chỉ cẩn thận: “Hãy giao phó tất cả cho Chúa và hãy sống hiện tại một cách tốt để hoàn thành sứ mạng”. Ðức cha Anphong nói: “Đó là lời khuyên của một người khôn ngoan, của một người cha nhân ái đối với tôi. Nhờ lời khuyên đó, tôi được sống bình an”. Ngoài ra, Ðức cha Anphong chia sẻ thêm rằng Ðức Tổng rất dễ mến, với sự nhẹ nhàng và giản dị của người miền Nam: “Gặp Ðức Tổng là gặp một nụ cười hiền hòa trên gương mặt vui tươi. Ðó có lẽ vì Ðức Tổng đã thấm đầy ý nghĩa của câu châm ngôn mà ngài đã chọn: ‘Chúa là nguồn niềm vui của con’ và lan toả đến mọi người xung quanh?”
Ðức Tổng Giám mục TGP Hà Nội, Giuse Vũ Văn Thiên nói rằng nụ cười mỉm của Ðức Tổng cũng để lại ấn tượng sâu đậm: “Ðó là nụ cười đơn giản, khiêm tốn, nhưng luôn thể hiện sự thoải mái, chân thành và mở lòng. Bên cạnh Ðức Tổng, một nụ cười đã xây dựng một mối quan hệ tốt đẹp với những người không cùng tôn giáo hoặc quan điểm. Ðó cũng là nụ cười đáp trả khi đối mặt với sự không đồng ý hay chỉ trích. Và hơn hết, đó là nụ cười thể hiện niềm vui khi cảm nhận được vinh dự của người tín hữu và mục tử, khi biết rằng mình thuộc về Chúa và luôn phó thác vào sự hướng dẫn đầy yêu thương của Ngài. Niềm vui của Ðức Tổng Phaolô cho thấy rằng ngài đã trải nghiệm hạnh phúc của Chúa Ba Ngôi, một chủ đề mà ngài đã nghiên cứu, say mê và chăm chỉ. Ðây cũng là chủ đề mà ngài thường áp dụng trong giáo huấn và chia sẻ. Có lẽ nhờ tương hợp với Chúa Ba Ngôi mà nụ cười của ngài luôn trẻ trung và viên mãn?”. Khi nhắc đến nụ cười hiền hậu của Ðức Tổng Phaolô, Ðức Tổng Giuse Vũ Văn Thiên còn liên tưởng tới nụ cười của Ðức Giáo Hoàng Gioan Phaolô I. Ðức Giáo Hoàng Gioan Phaolô I chỉ lãnh đạo Giáo hội Công giáo trong vỏn vẹn 33 ngày, nhưng đã để lại cho thế hệ sau một ấn tượng tuyệt vời, được gọi là “Giáo Hoàng của nụ cười”. Những ai đã từng gặp Ðức cố Tổng Giám mục Phaolô Bùi Văn Ðọc đều công nhận rằng ngài luôn có nụ cười thân thiện.
Nguyễn Hùng Luân