Theo nhà Phật dạy, “Có Phúc ắt có Phần”. Bà Tâm không phải là một phật tử, nhưng lòng từ bi và hỷ xả của bà luôn hiện hữu. Tôi cho rằng bà sống cuộc đời để mang đến “phúc” và “đức” cho mọi người.
Tên mà bố mẹ đặt cho bà Tâm có thể ảnh hưởng đến số phận. Theo nhà nghiên cứu Nguyễn Phúc Giác Hải, có hai yếu tố ảnh hưởng đến con người là tâm lý và tâm linh. Về mặt tâm lý, một đứa trẻ có tên đẹp sẽ tự tin, dễ thành công. Ngược lại, đứa trẻ có tên xấu thường ngại giao tiếp và có ảnh hưởng đến tâm lý cũng như mối quan hệ của mình. Về mặt tâm linh, có vẻ như số mệnh của con người đã quyết định cho cái tên – điều này đã được Lê Quý Đôn khẳng định trong “Vân đoài loại ngữ” là có mối liên hệ giữa tên và tính cách của đứa trẻ.
“Tên hay thời vận tốt”, đó là một câu nói phổ biến trong tử vi của người Phương Đông. Người phương Tây, với sự chú trọng vào lý lẽ và thống kê, liệu có tin vào điều đó không? Một nghiên cứu gần đây đã chứng minh rằng theo phong thủy, cái tên cũng có ảnh hưởng đến thành công của một người. “Tính Danh Học”, là một môn khoa học lâu đời được lưu truyền rộng rãi ở các nước châu Á như Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc và Việt Nam.
Tôi không ngừng suy nghĩ về bà Tâm, người thông gia. Em trai tôi là con rể của bà.
Vườn của bà có một cây vải nhỏ. Năm nay là mùa thứ hai cây đổ quả. Khi em trai tôi hái xuống, bà nhắc: “Con hãy để lại một phần, chia cho hàng xóm mỗi nhà một ít”. Thật là khó hiểu. Em trai tôi hỏi làm gì, hiện tại ai cũng có quả trong vuông nhà.
Đúng là ngày xưa, làng Nam Sơn chúng tôi rất nghèo. Chúng tôi lớn lên trong cảnh đói khổ. Vuông nhà ai cũng chỉ là vườn tạp. Cây Thị, cây Khế, cây Dứa… tự nhiên mọc trong rừng bên sườn. Vì đói, lũ trẻ rình rập qua vuông nhà này sang vuông nhà kia, lấy trộm và bẻ trộm. Họ chỉ để vào miệng vì đang đói bụng.
Cuộc sống đã thay đổi, từ khi chúng tôi xóa bỏ vườn tạp, mọi người đều trồng cây ăn quả trong vuông. Và trong làng chúng tôi, có lẽ xoài là cây phổ biến nhất. Xoài rụng rời ở khắp nơi. Nhưng không ai quan tâm, không ai để ý. Trẻ con chỉ thích bim bim. Sữa, kem trong tủ lạnh không còn được xem là hoa quả, loại phải rửa và bỏ vỏ. Mọi người đều dán mắt vào màn hình điện thoại.
Bà Tâm hiểu điều này, nhưng không mang quả cho hàng xóm, bà lấy lòng. Trưa bà đội mũ nón, đi giữa trưa hè, bà đến từng nhà. Bà vui khi “hoàn thành nhiệm vụ”.
Nhà bà Tâm khá rộng rãi và thoáng mát. Con trai, con dâu và con gái út đều làm ăn thành đạt ở phía Nam. Bà đã đi theo nuôi cháu gần 15 năm. Đây là năm đầu tiên bà trở lại quê nhà. Hiện tại, chỉ có bà một mình. Vì gia đình bà và gia đình con rể “cách nhau chỉ dậu mùng tơi” nên sống gần như một nơi. Nhà bà cũng trống trải.
Cách đây vài tháng, một nhóm người đến từ Bắc đã thuê ở nhà bà để thực hiện một dự án địa phương. Bà cho 5 người đó thuê, chỉ lấy “gọi là” 1 triệu đồng mỗi tháng. Bất kể điều gì có trong nhà, bà cũng cho các người ấy. Con gái thấy mẹ vất vả, nói: “Mẹ hãy đối xử với người thuê nhà như đối xử với khách mời thì sao? Chỉ lấy được 1 triệu đồng mỗi tháng à?”.
Bà bực mình. Bà mắng: “Thế ngày xưa, khi bộ đội ở nhà dân, ai lấy tiền?”. “Thôi kệ mẹ đi! Mẹ nói đúng nhưng không phù hợp với hoàn cảnh hiện tại?!” Con rể lắc đầu. Sau đó, em trai tôi và con gái bà đồng ý: “Bà thích làm gì thì làm, cứ hưởng thụ thoải mái đi”
Bà Tâm từng là một sỹ quan chế độ quân sự. Chồng bà cũng là một bộ đội, từng tham gia chiến đấu bảo vệ biên giới phía Bắc. Ông đã qua đời sớm, sau khi nghỉ hưu, chừng chục năm trôi qua. Môi trường của quân ngũ và gia đình đã tạo nên tính cách của bà Tâm. Bà luôn theo đuổi lòng “đủ đầy” trong quan hệ với hàng xóm, láng giềng và mọi người, không chỉ riêng trong gia đình.
Trong vòng hai tháng tiếp xúc với bà, trong thời gian đợt dịch COVID-19 thứ 4 diễn ra, tôi không ngừng suy nghĩ về bà. Liệu bà có phải là “người xưa”, như trong phương ngôn của miền Trung là “người thời sơ”? Tức là tốt, thanh thánh, không nghĩ xấu về ai và không bao giờ làm điều xấu.
Tôi vẫn suy nghĩ, liệu tên của một người có ảnh hưởng đến số mệnh hay không? Rõ ràng, số mạng của một con người không phụ thuộc vào cái tên. Có nhiều người có tên đẹp, thậm chí nổi tiếng, nhưng lại rơi vào tội ác. Dù bây giờ có một “phong trào” tây hóa tên con cái, không phải ai có tên “Tây” cũng trở thành công dân nước ngoài như bố mẹ mong muốn. Triết lý của nhà Phật đúng. Tâm và Tài mới quyết định số phận.
Thụy thì đô tượng thuần lương hán,
Tỉnh hậu tài phân thiện, ác nhân;
Thiện, ác nguyên lai vô định tính,
Đa do giáo dục đích nguyên nhân.
(Dạ bán, thơ Hồ Chí Minh)
Lãnh tụ và là “nhà giáo dục” Hồ Chí Minh đã có một bài thơ có triết lý. Dịch nghĩa của bài thơ “Dạ bán” như sau: “Ngủ thì ai cũng giống nhau là lương thiện, / Tỉnh dậy sẽ phân biệt được người tốt và người xấu; / Người tốt và người xấu không phải là đặc điểm bẩm sinh, / Nhiều nhất là do giáo dục”.
Nếu có một cái tên đẹp, mạnh mẽ mà không có sự giáo dục và học hành, hậu quả có thể là không thể đoán trước, thậm chí là bi kịch. Rõ ràng, muốn thành công và có tâm hồn trong sáng, người đó phải sống trong một môi trường giáo dục tốt. Trong cuộc sống, luật nhân quả luôn tồn tại. Vì vậy, chúng ta phải “thờ phụng” bình đẳng và nhân ái với mọi người, cộng đồng và môi trường xung quanh.
Nhà Phật răn dạy con người: “Có Phúc ắt có Phần”. Bà Tâm không phải là một phật tử, nhưng lòng từ bi và hỷ xả của bà luôn hiện hữu. Tôi cho rằng bà sống cuộc đời để mang đến “phúc” và “đức” cho thế hệ sau. Tất nhiên, bà Tâm không nghĩ như vậy, bà chỉ làm những việc tốt mà bà có thể. Bà là người gương mẫu, thậm chí cả việc đọc sách hàng ngày. Dù bà đã “đi vào núi”, nhưng “tâm” của bà vẫn sống mãi trong trái tim các cháu và người dân trong xã. “Phúc đức tại mẫu” có thể hiểu là “phúc đức từ người mẹ mà sinh ra”. Phúc đức, theo định nghĩa của Từ điển tiếng Việt, là “điều tốt lành truyền lại từ thế hệ này sang thế hệ khác, theo quan niệm truyền thống”. Câu nói giản dị này của cổ nhân là một trong số những giá trị vô giá của Việt Nam.
Tôi vẫn suy nghĩ về bà Tâm và đặt câu hỏi: Làm sao để để lại tiếng thơm trong cuộc sống?